Szacuje się, że ok. 30% kobiet w ciąży przyjmuje antybiotyki, a nawet 40% noworodków jest poddawanych ekspozycji na nie. Zdarzają się sytuacje, kiedy ich zastosowanie jest niezbędne, jednak warto też wiedzieć, że może to mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu dziecka, a tym samym znać sposoby postępowania w trakcie i po antybiotykoterapii, które pomogą temu zapobiec. Co zatem powinniśmy wiedzieć o antybiotykach?

Czym są antybiotyki?

Antybiotyki to leki stosowane w leczeniu chorób bakteryjnych – zabijają lub hamują wzrost szkodliwych drobnoustrojów, przy czym nie powodują uszkodzeń w komórkach ciała człowieka. W niektórych sytuacjach są używane także prewencyjnie, przed zabiegami chirurgicznymi, w tym przed cesarskim cięciem. Wiele antybiotyków wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego są podawane doustnie, a niektóre z nich muszą być dawkowane drogą dożylną lub domięśniową.

Ze względu na zmianę stylu życia, coraz częściej mówi się o tzw. hipotezie higienicznej. Dzieci, które mają mniejszy kontakt z drobnoustrojami na skutek wychowywania się w sterylnych warunkach, są bardziej narażone na choroby spowodowane nieprawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym, ale także przyjmowania antybiotyków o szerokim spektrum działania. Lepszą odpowiedź immunologiczną wykazują dzieci, które wychowują się w towarzystwie swoich rówieśników, innych dzieci, ze zwierzętami domowymi, w pobliżu terenów zielonych.

W trakcie antybiotykoterapii należy pamiętać o tym, aby stosować się ściśle do zaleceń lekarza prowadzącego. Tyczy się to rodzaju antybiotyku, dawki oraz częstotliwości i długości jego przyjmowania. Lek najlepiej jest popijać wodą oraz przyjmować w regularnych odstępach – wówczas zachowane jest jego odpowiednie stężenie w organizmie.

Mikrobiota jelitowa a antybiotykoterapia

Mikrobiota przewodu pokarmowego to zespół mikroorganizmów zasiedlających błony śluzowe głównie jelit, stanowiący integralną część organizmu człowieka. Kształtuje się ona bardzo intensywnie w okresie pierwszych 1000 dni życia i wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Oddziałuje na nią ma wiele czynników, a jednym z nich jest właśnie antybiotykoterapia mamy w ciąży lub dziecka na wczesnym etapie życia. Stosowanie antybiotyków w okresie okołoporodowym może prowadzić do zmniejszenia w organizmie dziecka bakterii z rodzaju Bifidobacterium czy Lactobacillus. Wielkość zmian w mikrobiocie noworodka zależy od spektrum działania antybiotyku oraz jego stężenia w organizmie. Mają one zazwyczaj przejściowy charakter, jednak są związane z rozwojem chorób immunologicznych, np. alergii.

Na dysbiozę, czyli zaburzenie profilu mikrobioty, narażone są szczególnie noworodki, gdyż ich mikrobiota dopiero się kształtuje. Czynnikami, które wpływają na ilość i jakość bakterii zasiedlających jelita człowieka, jest m.in. poród drogą cesarskiego cięcia czy właśnie antybiotykoterapia. Mogą one zwiększać ryzyko wystąpienia w przyszłości m.in. otyłości, cukrzycy czy alergii pokarmowej. Najczęściej występującą jest ta na białka mleka krowiego – dotyka ona aż 2-3% niemowląt. Przyjmowanie choć 1 antybiotyku w pierwszym roku życia może zwiększać ryzyko astmy.

Jak wspierać prawidłowy profil mikrobioty po antybiotykoterapii?

W sytuacji, kiedy antybiotykoterapia mamy w ciąży lub dziecka jest niezbędna, warto wiedzieć, jak można wspierać prawidłowy profil mikrobioty. Jest to możliwe poprzez:

1. Karmienie piersią – mleko matki jest najwłaściwszym sposobem żywienia niemowląt. Zawiera ono bakterie z rodzaju Bifidobacterium, które wspierają prawidłową odpowiedź immunologiczną oraz oligosacharydy, odpowiadające za rozwój korzystnych bakterii. Rekomenduje się jak najdłuższe karmienie piersią (wyłączne przez pierwsze 6 miesięcy życia i kontynuowane tak długo, jak chce tego mama oraz dziecko, przy jednoczesnym rozszerzaniu diety). Jeśli mama nie może karmić piersią, warto skonsultować z lekarzem zastosowanie mleka modyfikowanego, najlepiej dobranego do potrzeb dziecka, które dodatkowo wspomoże jego mikrobiotę jelitową zaburzoną w wyniku antybiotykoterapii.

2. Wsparciem dla mikrobioty są prebiotyki, probiotyki czy synbiotyki. W trakcie antybiotykoterapii u mamy, lekarz może zalecić stosowanie preparatów probiotyczne czy spożycie żywności, która zawiera probiotyki (np. kefir, jogurt, kiszonki).

Pamiętaj! Antybiotyki, szczególnie w okresie okołoporodowym, powinny być przyjmowane tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Wbrew częstej opinii, nie stosuje się ich w przypadku infekcji wirusowych, jak grypa czy potocznie rozumiane przeziębienie, ponieważ działają na bakterie, nie na wirusy. O tym, czy antybiotyk powinien być zastosowany i jaki preparat będzie odpowiedni zawsze decyduje lekarz.

Antybiotykoterapia a karmienie piersią

Wątpliwości wzbudza często kwestia antybiotykoterapii w czasie karmienia piersią. Wyróżnia się nieliczne sytuacje, kiedy te dwie rzeczy się wzajemnie wykluczają, jednak bezwzględnie należy przestrzegać zaleceń lekarza co do rodzaju antybiotyku i zasad jego stosowania. Źródłem wiedzy o możliwości stosowania danego antybiotyku w okresie laktacji powinna być ulotka dołączona do leku, farmaceuta lub lekarz. Należy poinformować lekarza o karmieniu piersią, a on przepisze antybiotyk uznany za bezpieczny do stosowania w czasie laktacji. Przed przyjęciem antybiotyku warto porozmawiać z lekarzem i zapoznać się z informacjami w których określono bezpieczeństwo stosowania danej substancji czynnej w okresie karmienia piersią.

Bibliografia:

Szajewska H., Horvath A., Błażowski Ł., Cukrowska B., Czerwionka-Szaflarska M., Feleszko W., Jackowska T., Jarocka-Cyrta E., Kurzawa R., Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki w zapobieganiu chorobom alergicznym i ich leczeniu – stanowisko grupy ekspertów,.Standardy Medyczne Pediatra 2020, s. 12-29.

• Węgielska I., Suliburska J., Wpływ leków na mikroflorę jelitową .Forum Zaburzeń Metabolicznych, t. 7, nr 1, 2016

• Strzępa A., Szczepanik M., Wpływ naturalnej flory jelitowej na odpowiedź immunologiczną .Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 908-920.

• Jańczewska I., Domżalska-Popadiuk I., Czy stosowanie Lactobacillus Rhamnosus GG modyfikuje skład mikrobioty jelitowej u noworodków i niemowląt?Postępy Neonatologii 24(1), 2018.

• Krakowiak O., Nowak R., Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje Postępy Fitoterapii 3/2015.

• Kazimierska A., Kinsner M., Mikrobiom a choroby cywilizacyjne Postępy Nauk o Zdrowiu 1/2019.

• Marra F., Lynd L., Coombes M., et al., Does Antibiotic Exposure During Infancy Lead to Development of Asthma? A Systematic Review and Metaanalysis 2006;129:610–618

• Rakowska M., Lichosik M., Kacik J., Kalicki B., Wpływ mikrobioty na zdrowie człowieka Med Rodz 2016, 12 (4), p. 404–412.

• Szałek E., Grześkowiak E., Bezpieczeństwo stosowania leków przeciwbakteryjnych w okresie laktacji Farmacja Współczesna 2008; 1:218-221.