Szacuje się, że ok. 30% kobiet w ciąży przyjmuje antybiotyki, a nawet 40% noworodków jest poddawanych ekspozycji na nie. Zdarzają się sytuacje, kiedy ich zastosowanie jest niezbędne, jednak warto też wiedzieć, że może to mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu dziecka, a tym samym znać sposoby postępowania w trakcie i po antybiotykoterapii, które pomogą temu zapobiec. Co zatem powinniśmy wiedzieć o antybiotykach?
Antybiotyki to leki stosowane w leczeniu chorób bakteryjnych – zabijają lub hamują wzrost szkodliwych drobnoustrojów, przy czym nie powodują uszkodzeń w komórkach ciała człowieka. W niektórych sytuacjach są używane także prewencyjnie, przed zabiegami chirurgicznymi, w tym przed cesarskim cięciem. Wiele antybiotyków wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego są podawane doustnie, a niektóre z nich muszą być dawkowane drogą dożylną lub domięśniową.
Ze względu na zmianę stylu życia, coraz częściej mówi się o tzw. hipotezie higienicznej. Dzieci, które mają mniejszy kontakt z drobnoustrojami na skutek wychowywania się w sterylnych warunkach, są bardziej narażone na choroby spowodowane nieprawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym, ale także przyjmowania antybiotyków o szerokim spektrum działania. Lepszą odpowiedź immunologiczną wykazują dzieci, które wychowują się w towarzystwie swoich rówieśników, innych dzieci, ze zwierzętami domowymi, w pobliżu terenów zielonych.
W trakcie antybiotykoterapii należy pamiętać o tym, aby stosować się ściśle do zaleceń lekarza prowadzącego. Tyczy się to rodzaju antybiotyku, dawki oraz częstotliwości i długości jego przyjmowania. Lek najlepiej jest popijać wodą oraz przyjmować w regularnych odstępach – wówczas zachowane jest jego odpowiednie stężenie w organizmie.
Mikrobiota przewodu pokarmowego to zespół mikroorganizmów zasiedlających błony śluzowe głównie jelit, stanowiący integralną część organizmu człowieka. Kształtuje się ona bardzo intensywnie w okresie pierwszych 1000 dni życia i wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Oddziałuje na nią ma wiele czynników, a jednym z nich jest właśnie antybiotykoterapia mamy w ciąży lub dziecka na wczesnym etapie życia. Stosowanie antybiotyków w okresie okołoporodowym może prowadzić do zmniejszenia w organizmie dziecka bakterii z rodzaju Bifidobacterium czy Lactobacillus. Wielkość zmian w mikrobiocie noworodka zależy od spektrum działania antybiotyku oraz jego stężenia w organizmie. Mają one zazwyczaj przejściowy charakter, jednak są związane z rozwojem chorób immunologicznych, np. alergii.
Na dysbiozę, czyli zaburzenie profilu mikrobioty, narażone są szczególnie noworodki, gdyż ich mikrobiota dopiero się kształtuje. Czynnikami, które wpływają na ilość i jakość bakterii zasiedlających jelita człowieka, jest m.in. poród drogą cesarskiego cięcia czy właśnie antybiotykoterapia. Mogą one zwiększać ryzyko wystąpienia w przyszłości m.in. otyłości, cukrzycy czy alergii pokarmowej. Najczęściej występującą jest ta na białka mleka krowiego – dotyka ona aż 2-3% niemowląt. Przyjmowanie choć 1 antybiotyku w pierwszym roku życia może zwiększać ryzyko astmy.
W sytuacji, kiedy antybiotykoterapia mamy w ciąży lub dziecka jest niezbędna, warto wiedzieć, jak można wspierać prawidłowy profil mikrobioty. Jest to możliwe poprzez:
1. Karmienie piersią – mleko matki jest najwłaściwszym sposobem żywienia niemowląt. Zawiera ono bakterie z rodzaju Bifidobacterium, które wspierają prawidłową odpowiedź immunologiczną oraz oligosacharydy, odpowiadające za rozwój korzystnych bakterii. Rekomenduje się jak najdłuższe karmienie piersią (wyłączne przez pierwsze 6 miesięcy życia i kontynuowane tak długo, jak chce tego mama oraz dziecko, przy jednoczesnym rozszerzaniu diety). Jeśli mama nie może karmić piersią, warto skonsultować z lekarzem zastosowanie mleka modyfikowanego, najlepiej dobranego do potrzeb dziecka, które dodatkowo wspomoże jego mikrobiotę jelitową zaburzoną w wyniku antybiotykoterapii.
2. Wsparciem dla mikrobioty są prebiotyki, probiotyki czy synbiotyki. W trakcie antybiotykoterapii u mamy, lekarz może zalecić stosowanie preparatów probiotyczne czy spożycie żywności, która zawiera probiotyki (np. kefir, jogurt, kiszonki).
Pamiętaj! Antybiotyki, szczególnie w okresie okołoporodowym, powinny być przyjmowane tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Wbrew częstej opinii, nie stosuje się ich w przypadku infekcji wirusowych, jak grypa czy potocznie rozumiane przeziębienie, ponieważ działają na bakterie, nie na wirusy. O tym, czy antybiotyk powinien być zastosowany i jaki preparat będzie odpowiedni zawsze decyduje lekarz.
Wątpliwości wzbudza często kwestia antybiotykoterapii w czasie karmienia piersią. Wyróżnia się nieliczne sytuacje, kiedy te dwie rzeczy się wzajemnie wykluczają, jednak bezwzględnie należy przestrzegać zaleceń lekarza co do rodzaju antybiotyku i zasad jego stosowania. Źródłem wiedzy o możliwości stosowania danego antybiotyku w okresie laktacji powinna być ulotka dołączona do leku, farmaceuta lub lekarz. Należy poinformować lekarza o karmieniu piersią, a on przepisze antybiotyk uznany za bezpieczny do stosowania w czasie laktacji. Przed przyjęciem antybiotyku warto porozmawiać z lekarzem i zapoznać się z informacjami w których określono bezpieczeństwo stosowania danej substancji czynnej w okresie karmienia piersią.
Szajewska H., Horvath A., Błażowski Ł., Cukrowska B., Czerwionka-Szaflarska M., Feleszko W., Jackowska T., Jarocka-Cyrta E., Kurzawa R., Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki w zapobieganiu chorobom alergicznym i ich leczeniu – stanowisko grupy ekspertów,.Standardy Medyczne Pediatra 2020, s. 12-29.
Węgielska I., Suliburska J., Wpływ leków na mikroflorę jelitową .Forum Zaburzeń Metabolicznych, t. 7, nr 1, 2016
Strzępa A., Szczepanik M., Wpływ naturalnej flory jelitowej na odpowiedź immunologiczną .Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 908-920.
Jańczewska I., Domżalska-Popadiuk I., Czy stosowanie Lactobacillus Rhamnosus GG modyfikuje skład mikrobioty jelitowej u noworodków i niemowląt?Postępy Neonatologii 24(1), 2018.
Krakowiak O., Nowak R., Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje Postępy Fitoterapii 3/2015.
Kazimierska A., Kinsner M., Mikrobiom a choroby cywilizacyjne Postępy Nauk o Zdrowiu 1/2019.
Marra F., Lynd L., Coombes M., et al., Does Antibiotic Exposure During Infancy Lead to Development of Asthma? A Systematic Review and Metaanalysis 2006;129:610–618
Rakowska M., Lichosik M., Kacik J., Kalicki B., Wpływ mikrobioty na zdrowie człowieka Med Rodz 2016, 12 (4), p. 404–412.
Szałek E., Grześkowiak E., Bezpieczeństwo stosowania leków przeciwbakteryjnych w okresie laktacji Farmacja Współczesna 2008; 1:218-221.