Reakcja alergiczna to nieprawidłowa, nadmierna reakcja układu odpornościowego na czynniki – zwane alergenami, które dla większości z nas nie są groźne, a kontakt z nimi nie wywołuje żadnych objawów. Od lat poszukuje się przyczyn i czynników ryzyka rozwoju chorób alergicznych. Ostatnio ogromnym zainteresowaniem badaczy cieszy się mikrobiota przewodu pokarmowego. Co wspólnego mają mikroorganizmy zasiedlające przewód pokarmowy z ryzykiem rozwoju alergii? Okazuje się, że mikrobiota przewodu pokarmowego ma znaczący wpływ, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia dziecka, na rozwój i funkcjonowanie układu odpornościowego, w tym także na rozwój chorób alergicznych [1].

Skład mikrobioty nie jest stały, różnicuje się przez całe życie, jednak najważniejsze zmiany mają miejsce w 1000 pierwszych dni życia [2]. Na skład mikrobioty w tym okresie wpływa wiele czynników m.in. rodzaj porodu, sposób żywienia czy konieczność stosowania antybiotykoterapii (lub innych leków wpływających na skład i ilość mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym np. leków hamujących wydzielanie kwasu solnego). Co ciekawe, skład mikrobioty zmienia się także później, w trakcie dorastania dziecka , na co z pewnością ma wpływ stres, dieta, styl życia i inne czynniki środowiskowe [2]. Niektóre zmiany składu mikrobioty są przejściowe, inne długotrwałe. Okazuje się, że najdłużej utrzymują się te modyfikacje, które mają miejsce w 1000 pierwszych dni życia [2].

Mikrobiota przewodu pokarmowego w tym okresie intensywnie wspiera rozwój i moduluje funkcjonowanie układu odpornościowego – należy pamiętać, że aż 70-80% komórek odpornościowych znajduje się właśnie w jelitach [3]. Dlatego troska o właściwy sposób odżywiania dziecka i minimalizowanie innych czynników ryzyka zaburzeń mikrobioty, jest tak ważna w kontekście pozytywnego oddziaływania na układ odpornościowy i zmniejszania ryzyka rozwoju chorób alergicznych.

Pierwsze chwile na świecie, a ryzyko rozwoju alergii

Z roku na rok odsetek diagnozowanych chorób alergicznych niepokojąco wzrasta. Mają na to wpływ czynniki genetyczne, ale czy wyłącznie? Zgodnie z najnowszym stanem wiedzy, geny wiążą się z wyższym ryzykiem rozwoju chorób alergicznych, i tak dodatni wywiad rodzinny w kierunku alergii (tzn. choroba alergiczna rozpoznana u rodzica/ów i/lub rodzeństwa) zwiększa ryzyko nawet o 20-60%, jednak samo dziedziczenie nie przesądza o rozwoju choroby [4]. Oprócz genów, równie ważną rolę przypisuje się czynnikom środowiskowym, takim jak rodzaj porodu, przebyte infekcje, stosowanie antybiotykoterapii, miejsce zamieszkania (miasto vs. wieś) czy zanieczyszczenia powietrza. Dane naukowe potwierdzają, że postępujący wzrost zachorowań wiąże się ze zmianami składu mikrobioty jelitowej [2]. Szacuje się, że noworodki, które przyszły na świat drogą cesarskiego cięcia mają zwiększone ryzyko rozwoju alergii o 30% [5]! Jak to możliwe?

Podczas porodu naturalnego dziecko ma kontakt z bakteriami zasiedlającymi drogi rodne matki, a także z tymi obecnymi na jej skórze, i to one właśnie będą wchodziły w skład przyszłej mikrobioty jelitowej dziecka. Kluczowymi szczepami są tu między innymi bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Niemowlęta urodzone drogą cesarskiego cięcia są narażone na pierwszy kontakt z mikrobiotą szpitalną, co może niekorzystnie zmieniać skład zasiedlających przewód pokarmowy mikroorganizmów i zmniejszać liczbę korzystnych gatunków bakterii [6].

Mleko ma znaczenie!

Sposób żywienia dziecka we wczesnym okresie–1000 pierwszych dni życia – ma wpływ nie tylko na jego rozwój, ale także na późniejsze nawyki i preferencje żywieniowe, co może oddziaływać na jego zdrowie, także w życiu dorosłym . Wszyscy eksperci są zgodni – mleko matki to niezaprzeczalnie najlepszy pokarm dla niemowlęcia. Złotym standardem jest wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia [7]. Mleko kobiece to zbilansowany pokarm, który oprócz podstawowych składników odżywczych zawiera niezwykle cenne dodatki wspomagające odporność niemowlęcia, m.in.: przeciwciała, witaminy A i C, bakterie z rodzaju Bifidobacterium czy prebiotyki, które w naturalny sposób wspomagają rozwój i kształtują prawidłową mikrobiotę jelit malucha. Skład mikrobioty przewodu pokarmowego niemowląt, które karmione były mlekiem matki, korzystnie wpływa na rozwój tolerancji immunologicznej. Dzieci ze zdiagnozowaną alergią charakteryzują się mniej zróżnicowanym składem mikrobioty, m.in. obserwowano u nich zmniejszenie liczby bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Co ciekawe, u niemowląt z mniejszą różnorodnością bakterii w przewodzie pokarmowym, wykazano wyższe ryzyko rozwoju alergii i występowania astmy [2]. Jeżeli karmienie piersią nie jest możliwe, to razem ze specjalistą należy wybrać preparat najbardziej dostosowany do potrzeb i możliwości dziecka. Może to być na przykład mleko modyfikowane, które zawiera bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Więcej informacji na temat wpływu mleka matki na rozwój mikrobioty dziecka znajdziesz w tym artykule (kliknij).

Dieta a mikrobiota

W związku z rosnącymi potrzebami żywieniowymi niemowlęcia istnieje konieczność rozszerzania jego diety, co powinno mieć miejsce nie wcześniej niż w 17. tygodniu życia i nie później niż w 26. tygodniu życia. Tak szeroki zakres umożliwia wyłączne karmienie piersią przez 6. pierwszych miesięcy życia i dopasowanie momentu wprowadzania produktów uzupełniających do umiejętności i potrzeb dziecka [7]. Produkty potencjalnie alergizujące takie jak jajo, gluten czy ryby powinny być wprowadzane w tym samym okresie co inne produkty uzupełniające, opóźnianie ich podawania nie zmniejsza ryzyka rozwoju alergii na pokarm [7]. Mama, która karmi piersią także nie powinna eliminować produktów ze swojej diety bez wyraźnego wskazania lekarza. Ważnymi składnikami diety są produkty bogate w prebiotyki i probiotyki. Do probiotyków odgrywających tutaj rolę możemy zaliczyć szczepy tj. Bifidobacterium i Lactobacillus. Trzeba jednak zaznaczyć, że nie wszystkie probiotyki są sobie równe. Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania każdego z nich wymaga indywidualnej oceny [8]. Niektóre preparaty mlekozastępcze zawierają w swoim składzie szczepy Bifidobacterium i Lactobacillus, a ponadto zgodnie z przepisami prawnymi spełniają one szereg norm, aby mogły być dopuszczone do żywienia niemowląt.

Natomiast prebiotyki, czyli pożywka dla bakterii bytujących w jelicie, to między innymi inulina, czy oligosacharydy. Do najlepiej przebadanych oligosachardydów, które mogą korzystnie wpływać na skład i aktywność mikrobioty jelitowej w grupach ryzyka rozwoju alergii można zaliczyć między innymi galaktooligosacharydy (GOS) i fruktooligosacharydy (FOS) [8],

Piśmiennictwo:

1.     Bartuzi Z., Rola flory bakteryjnej jelit w rozwoju alergii na pokarmy. Alergia, 2: 5-10, 2016

2.    Cukrowska B., Programowanie mikrobiotyczne i żywieniowe – znaczenie mikrobiomu i wczesnej ekspozycji na potencjalne alergeny pokarmowe w rozwoju alergii. Standardy Medyczne/Pediatria, 15, 2018

3.     Vighi G. et al. Clin Exp Immunol, 2008; 153 (Suppl. 1): 3–6.

4.     Januszewicz P. et al. Stosowanie hydrolizatów białkowych(...), Standardy Medyczne/Pediatria, 2001; 3(1): 6–8.

5.     Ahmadizar, et al. Pediatr Allergy Immunol, 2017; 28(5): 430–437

6.     Chin Chua M. et al. JPGN, 2017; 65: 102–106

7.   Szajewska H., Socha P., Horvath A., Rybak, Zalewski BM., Nehring-Gugulska M., Mojska H., Czerwionka‑Szaflarska M., Gajewska D., Helwich E., Jackowska T., Książyk J., Lauterbach R., Olczak-Kowalczyk D., Weker H., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego towarzystwa gastroenterologii, hepatologii i żywienia dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021, T. 18.

8.     Szajewska H, et al. Rola modyfikacji mikrobioty w zapobieganiu chorobom alergicznym i ich leczeniu, Standardy Medyczne/Pediatria 2020, T.17