Mleko matki jest najlepszym pokarmem dla  niemowląt. Nie bez powodu mówi się o nim jako o „złotym standardzie” żywienia najmłodszych dzieci. Niezwykle istotne jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Mleko mamy dostarcza w tym okresie nie tylko wszystkich składników odżywczych niezbędnych do optymalnego wzrastania, ale również do rozwoju mikrobioty i stymulacji układu odpornościowego niemowlęcia. Co ciekawe, choć w Polsce  83% kobiet w ciąży planuje karmienie dziecka piersią, jedynie 60% mam – karmi wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia, a 8% łączy swój pokarm z mlekiem modyfikowanym [1]. Dlaczego tak się dzieje? Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o mleku matki?

Z czego składa się mleko matki?

Mleko matki ma skład, który możemy określić jako wręcz idealny – jest to kompozycja m.in. tłuszczów, białka, węglowodanów, witamin i składników mineralnych, które odgrywają kluczową rolę dla zdrowia dziecka. Skład ten zmienia się w trakcie laktacji, czyli okresu w którym wytwarzane i wydzielane jest mleko. W trakcie ciąży organizm kobiety magazynuje składniki odżywcze, które potem wykorzystuje do produkcji mleka.

Co zatem wchodzi w skład mleka?

• Głównym składnikiem mleka jest woda. W zależności od fazy laktacji stanowi ona ok. 88-87% wszystkich elementów
• Węglowodany, w tym laktoza – cukier mleczny składający się z glukozy i galaktozy – wpływa m.in. na zwiększenie wchłaniania wapnia, jest pożywką dla właściwej mikrobioty przewodu pokarmowego oraz nadaje mleku przyjemny dla dziecka słodki smak. Do węglowodanów zaliczamy również oligosacharydy – więcej o nich dowiesz się z grafiki umieszczonej poniżej.
• Białka mleka kobiecego są  łatwo przyswajalne przez niemowlęta i zapewniają prawidłowe procesy wzrastania . Główne rodzaje białek w mleku kobiecym to kazeiny i białka serwatkowe. Co ciekawe, w   mleku pierwszej fazy laktacji, czyli colostrum (siara), stosunek tych dwóch rodzajów białek wynosi 20:80, a w następnych fazach odpowiednio 40:60 i 50:50. Do białek mleka mamy należą także immunoglobuliny odpowiedzialne za ochronę niemowlęcia przed wirusami czy bakteriami. Największa ich ilość znajduje się w siarze;
• Tłuszcze, to grupa składników odżywczych odpowiadająca przede wszystkim za dostarczanie niemowlęciu energii. Niektóre rodzaje tłuszczów wspierają rozwój mózgu, układu nerwowego czy wzroku;
• Składniki mineralne, takie jak np. magnez, fosfor, potas, cynk, jod i żelazo. Mleko mamy jest doskonałym źródłem składników mineralnych ważnych dla rozwoju niemowlęcia;
• Witaminy, zarówno te rozpuszczalne w tłuszczach, jak i w wodzie. Mleko matki jest bardzo wartościowe, i dostarcza dziecku niezbędnych witamin w odpowiedniej ilości. Wyjątkiem jest witamina K i D, które należy suplementować zgodnie z zaleceniami.

Jakie korzyści niesie ze sobą podawanie dziecku mleka matki?

• W jelicie zdrowych dzieci karmionych mlekiem matki dominują bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Ich zmniejszona ilość w przewodzie pokarmowym dziecka może prowadzić do zaburzeń mikrobioty, czyli dysbiozy, a przez to upośledzenia  funkcjonowania układu odpornościowego. Jaka jest jeszcze rola pokarmu matki?
• To najlepszy i najbezpieczniejszy dla niemowlęcia  pokarm; dostępny bez ograniczeń, zawsze „na żądanie”;
• Mleko matki poprzez wpływ na mikrobiotę jelitową dziecka wzmacnia jego układ immunologiczny, co chroni przed niektórymi chorobami i zmniejsza ryzyko alergii;
• „Programuje zdrowie” dziecka na późniejszych etapach życia  zmniejszając ryzyko np. otyłości, cukrzycy czy chorób układu krążenia;
• Karmienie piersią pomaga kobiecie przejść okres połogu, może też zmniejszać ryzyko zachorowania na niektóre choroby, takie jak rak piersi czy osteoporoza. W organizmie matki karmiącej piersią wytwarza się też tzw. hormon szczęścia, czyli oksycotyna, pozytywnie wpływająca na samopoczucie.
• Karmienie piersią wpływa na niepowtarzalną więź i uczucie bliskości między mamą i dzieckiem. 

Jak postępować, kiedy karmienie piersią jest niemożliwe lub niewystarczające?

Zdarzają się sytuacje, kiedy mama nie może karmić piersią. Warto wówczas skonsultować się z lekarzem w celu dobrania mleka modyfikowanego najlepiej dostosowanego do potrzeb dziecka.

Mleko matki to niedościgniony wzorzec – ma unikalny skład, którego bogactwa nikt nie jest w stanie  w pełni skopiować. Wiedza zdobyta przez naukowców na temat złożoności pokarmu mamy pozwala jednak dopasować recepturę  mlek modyfikowanych tak, aby odpowiedzieć na potrzeby żywieniowe dziecka.

Jeżeli istnieje konieczność podawania dziecku mleka modyfikowanego, można rozważyć preparaty, których skład jest najbardziej zbliżony do mleka matki i które – np. dzięki  obecności krótko- i długołańcuchowych oligosacharydów oraz bakterii Bifidobacterium breve – będą kształtować prawidłowo mikrobiotę przewodu pokarmowego dziecka.

***

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najbardziej optymalnym sposobem żywienia niemowląt oraz rekomendowanym dla małych dzieci wraz z urozmaiconą dietą. Mleko matki zawiera składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami. Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.

Konsultacja merytoryczna:

Prof. Elżbieta Jarocka-Cyrta

Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia Dzieci, Wydział Lekarski Uniwersytetu Mazursko-Warmińskiego Sekretarz Sekcji Alergii na Pokarmy Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii Hepatologii i Żywienia Dzieci

Dr hab. Andrea Horvath

Klinka Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Przewodnicząca Sekcji Alergii na Pokarmy Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii Hepatologii i Żywienia Dzieci

Bibliografia:

• Wyniki dotyczą matek matek dzieci w wieku 0-36 miesięcy oraz kobiet w pierwszej ciąży. Badanie przeprowadzone dla programu edukacyjnego „1000 pierwszych dni dla zdrowia” na grupie 3461 mam i kobiet w ciąży w 2020 roku. Badanie ankietowe Grupa badawcza: prawie 3 500 kobiet.

• Orczyk-Pawiłowicz M., Wesołowska A., Różnice w biochemicznym składzie mleka matek wcześniaków i noworodków urodzonych o czasie - aspekt żywieniowy i terapeutyczny. Standardy Medyczne/Pediatria, 2013, T. 10, 677-686

• Morga J., Eksperci: mleko matki to dla dziecka posag na całe życie, www,naukawpolsce.pap.pl/aktualności/news,396515,eksperci-mleko-matki-dla-dziecka-posag-na-cale-zycie.html [odczyt 04.02.2021

• Kowalska D., Gruczyńska E., Bryś J., Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka, Probl Hig Epidemiol 2015, 96(2): 387-398

• Szajewska H., Socha P., Horvath A., Rybak, Zalewski BM., Nehring-Gugulska M., Mojska H., Czerwionka‑Szaflarska M., Gajewska D., Helwich E., Jackowska T., Książyk J., Lauterbach R., Olczak-Kowalczyk D., Weker H., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Przegląd Pediatryczny 2021/Vol. 50.